การปลูกดอกจำปี

การปลูกดอกจำปี

จำ ปี (Michelia longifolia Blume.)

      เป็นไม้พุ่มยืนต้น มีถิ่นกำ หนดอยู่ในประเทศอินโดนีเซียเป็นพืชในตระกูล Magnoliaceae เช่นเดียวกับจำ ปีและจำ ปูน ไม่มีหลักฐานปรากฏแน่ชัดว่าเข้ามาในประเทศไทยเมื่อใด แต่ก็นานจนกลายเป็นไม้ไปแล้ว จำ ปีนิยมปลูกกันทั่วไปตามบริเวณบ้าน

     เนื่องจากดอกมีกลิ่นหอม สามารถนำ มาใช้บูชาพระหรือทำ อุบะพวงมาลัยได้ เมื่อการร้อยพวงมาลัยพัฒนาเป็นการค้า ดอกไม่เป็นวัตถุดิบ เช่น มะลิ ดอกรัก กุหลาบพวง รวมทั้งจำ ปีด้วย จึงได้รับความสนใจปลูกเป็นการค้ามากขึ้น เมื่อเปรียบเทียบกับพืชอื่นๆ แล้ว ปีเป็นพืชที่ทำ รายไดดีพืชหนึ่ง เพราะทำ ให้ผู้ปลูกมีรายได้ต่อเนื่องแทบทุกวัน อีกทั้งการดูแลรักษาง่ายและไม่ค่อยมีโรคแมลงรบกวน จึงเป็นพืชที่ได้รับความสนใจจากเกษตรกรค่อนข้างมาก โดยเฉพาะในภาคตะวันตก ซึ่งหลายจังหวัดอยู่ใกล้แหล่งจำ หน่ายไม้ดอกแหล่งใหญ่ที่สุด คือ ตลาดปากคลองตลาด นอกจากนั้นภาคตะวันตกยังมีแหล่งใหญ่หลายแหล่งผู้ปลูกที่อยู่ใกล้แหล่งดังกล่าวสามารถจำ หน่ายดอกแก่ผู้ร้อยมาลัยได้โดยตรง โดยไม่ต้องผ่านตลาดกลาง

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

     จำปีเป็นไม้ยืนต้นพุ่มใหญ่ ใบยาว ประมาณ 18-22 เซนติเมตร สีเขียวเข้ม รูปร่างมนรี ปลาย
ใบแหลม ขอบใบเรียบ ดอกมีสีขาวครีม มีกลิ่นหอมออกดอกบริเวณส่วนยอดของกิ่งและตามซอก
ใบ ดอกจะเริ่มบานประมาณ 20.00 น. (หรือ 2 ทุ่ม) เป็นต้น

การขยายพันธุ์

     จำปีนิยมขยายพันธุ์โดยการตอนกิ่ง กิ่งตอนจำ ปีจะอกรากดีที่สุดในฤดูฝน กิ่งที่ใช้ตอน กิ่งที่ใช้ตอนควรเป็นกิ่งไม่แก่ หรืออ่อนเกินไป คือกิ่งสีเขียวอมนํ้าตาล ซึ่งจะลอกเปลือกได้ง่าย วิธีการตอนทำเช่นเดียวกับตอนทั่วๆ ไปแต่หลังจากควั่นกิ่งแล้ว ควรทิ้งไว้ 3-4 วัน จึงใช้ดินหุ้มรอยควั่น แล้วหุ้นทับด้วยกาบมะพร้าวที่แช่น้ำ จนชุ่มแล้วทุบจนนิ่ม หรือจะใช้ขุยมะพร้าวก็ได้ จากนนั้ ใชใ้ บตองแหง้ หรอืพลาสติกหุ้นอีกชั้นหนึ่ง ถ้าสังเกตเห็นว่าดินแห้ง ควรรดนํ้าให้เป็นครั้งคราว เพราะถ้าดินที่หุ้มรอยควั่นแห้งจะทำ ให้กิ่งตอนไม่ออกราก หลังจากตอนประมาณ 2 เดือน จะเห็นรากแทงผ่านใบตองออกมาจึงเอาใบตองหรือพลาสติกมาหุ้มทับหลังจากนี้ประมาณ 10-15 วัน หรือเมื่อรากเดินเต็มถุงก็ตัดปลูกได้ ถ้ายังไม่ตัดกิ่งตอนสามารถ ปล่อยกิ่งตอนไว้บนต้นได้นานประมาณหนึ่งปี โดยต้องคอยนํ้า อย่าปล่อยวัสดุที่ตอนแห้ง กิ่งตอนจะตายได้
    นอกจากจะขยายพันธ์ด้วยการตอนแล้ว ยังสามารถขยายพันธ์จำ ปีด้วยการทาบกิ่ง โดยใช้จำ ปา
เป็นต้นตอต้นตอที่ใช้ควรมีขนาดใกล้เคียงกันกับกิ่งที่จะทาบต่างจากการทาบกิ่งไม้ผลทั่วไป คือ
- การปาดแผลบนต้อตอ จะปาดให้เหลือยอดต้นตอไว้
- การพันรอยแผลที่ประกบของกิ่งทาบ จะไม่พันปิด แต่จะพันห่างๆ เว้นช่วงว่างไว้
- การทาบกิ่ง โดยวิธีนี้ต้องคอยดูแลอย่าให้วัสดุปลูกของต้นตอแห้ง รอยทาบจะติดภายใน
45 วัน ก่อนตัดกิ่งทาบ ควรควั่นเตือนที่ต้นพันธุ์ใต้รอยทาบกิ่ง 4-5 วัน หลัง จากนั้นจึงตัดกิ่งทาบ
ออกจากต้นแม่ นำ มาชำ ในขุยมะพร้าว

                 หุ้มทับกิ่งตอนด้วยถงุ ขุยมะพร้าว                              หุ้มรอยควั่นด้วยดินหรือเปลือย

                      เหลือยอดต้นตอไว้                                             ลักษณะการพันที่รอยทาบเว้นช่วงว่างไว้

แหล่งพันธุ์
     ในภาคตะวันตก แหล่งพันธุ์จำ ปีของเกษตรกรจะอยู่ในพื้นที่ อำ เภอสามชุก จังหวัดสุพรรณบุรี
นอกนั้น อาจหาได้จากแหล่งขายกิ่งพันธุ์ต้นไม้ แถวเขตบางขุนนนท์ กรุงเทพฯ อำ เภอบางกรวย
จังหวัดนนทบุรี ราคาขายกิ่งพันธุ์จำ ปีกิ่งละประมาณ 70-100 บาท
การปลูก

ช่วงปลูกที่เหมาะสม
 คอื เดอื นกรกฎาคมถงึ เดอื นตลุ าคม การเตรยี มดนิ ถา้ เปน็ สถาพพนื้ ทลี่ มุ่
นํ้าท่วมถึงควรทำ การยกร่องโดยทั่วไป หลังร่องจะกว้างประมาณ 6 เมตร หากพื้นที่ที่นํ้าท่วมไม่ถึงก็ไม่
ต้องยกร่อง โดยการไถพรวนดินตากดินประมาณ 7 วัน แล้วขุดหลุมปลูกโดยใช้ระยะระหว่างต้น 4-6
เมตร ระหว่างแถว 6-7 เมตร ขึ้นกับสภาพพื้นที่ผสมคลุกเคล้ากับดินที่ขุดขึ้นมาให้เข้ากันดี แล้วใส่กลับ
ลงในหลุม จากนั้นจึงนำ ต้นจำ ปีลงปลูก

การดูแลรักษา

     1. การให้นํ้า หลังปลูกเสร็จควรให้นํ้าทันที และให้นํ้าทุกวันจนกว่าต้นจะตั้งตัวได้ หลังจากต้น
ตั้งตัวได้ ควรให้นํ้า 2 วันต่อครั้ง ถ้าปลูกในฤดูฝนก็ไม่จำ เป็นต้องให้นํ้า แต่ต้องคอยดูแลเรื่องการระบาย
นํ้า อย่าให้นํ้าขัง และอย่าเลือกพื้นที่ปลูกที่นํ้าท่วมขัง เพราะแม้ว่าจำ ปีเป็นพืชชอบนํ้า แต่ก็อ่อนแอแต่
สภาพนํ้าขัง ในหน้าแล้วอาจต้องให้นํ้าวันละ 2 ครั้ง ถ้าเป็นต้นที่ให้ดอกแล้ว ผลผลิตจะลดลงทันทีถ้า
ต้นขาดนํ้า
     2. การตัดแต่งกิ่ง การปลูกจำ ปีต้องมีการตัดแต่งกิ่ง เพื่อควบคุมความสูงของต้นความสูงของ
ต้น ทำ ให้ต้นโปร่งไม่เป็นที่สะสมของโรคและแมลง นอกจากนั้นการตัดแต่งยังทำ ให้ต้นกิ่งใหม่ ซึ่งเป็น
การบังคับการออกดอกได้ด้วย ทั้งนี้การตัดแต่งครั้งแรกให้ตัดยอดเพื่อทำ ให้ต้นเตี้ย สะดวกต่อการเก็บ
ดอก กิ่งที่ควรตัดแต่งครั้งต่อไปได้แก่ กิ่งแก่ กิ่งแห้ง กิ่งภายในทรงพุ่ม และกิ่งที่มีข้อห่างออก (กิ่งที่ให้ผลผลิตน้อย)
     3. การใส่ปุ๋ย หลังจากต้นที่ปลูกตั้งตัวได้แล้ว (ประมาณ 24 สัปดาห์) ควรใส่ปุ๋ยเคมีสูตร
15-15-15 หรือ 16-16-16 อัตรา 1 กก./ต้น/ครั้ง เมื่อต้นอายุประมาณ 1 ปีครึ่ง จะเริ่มให้ดอก
การใส่ปุ๋ยจึงควรเปลี่ยนเป็นสูตร 9-24-24 หรือ 8-24-24 ในอัตรา 1 กก./ต้น/ครั้ง การใส่ปุ๋ยควร
เป็นหลุมตามแนวทรงพุ่ม หลังให้ปุ๋ยแล้วควรรดนํ้าตามทุกครั้ง นอกจากปุ๋ยเคมีแล้วควรใส่ปุ๋ยคอกหรือ
ปุ๋ยหมักในช่วงฤดูฝนปีละครั้ง ถ้าต้นอายุน้อยกว่า 2 ปี ใส่อัตรา 1 บุ้งกี๋/ต้น เมื่อต้นมีอายุ 2 ปีขึ้นไป
ใส่อัตรา 50 กก./ต้น นอกจากนั้นใบจากการตัดแต่งกิ่งควรกองสุมไว้รอบโคนต้นเพื่อรักษาความชื้น
ในดินและย่อยสลายเป็นปุ๋ยต่อไป
     4. การบังคับการออกดอก ผู้ปลูกสามารถบังคับให้จำ ปีออกดอกในช่วงที่ต้องการได้ โดยการ
แต่งและใส่ปุ๋ย โดยปกติผลผลิตจำ ปีจะลดลงในช่วงปลายฤดูฝน จำ ปีจะติดดอกและเก็บผลผลิตได้
ภายใน 2-3 เดือน หลังตัดแต่งกิ่ง ซึ่งจะตรงกับช่วงที่ดอกจำ ปีมีราคาแพงพอดี ส่วนเกษตร การที่เก็บ
การปลูกจำ ปี 5 ดอกขายตลาดท้องถิ่นสามารถควบคุมให้จำ ปีทยอยออกดอกเพื่อ ให้มีผลผลิตขายตลอดปี โดยทยอยตัดแต่งกิ่งแทนการตัดแต่งกิ่งทั้งแปลงพร้อมกัน
     5. โรค แมลง และการป้องกันกำ จัด จำ ปีเป็นพืชที่ไม่ค่อยมีแมลงศัตรูรบกวน จึงใช้สารเคมี
ค่อยข้างน้อยเมื่อเทียบกับพืชอื่น อย่างไรก็ตามศัตรูที่อาจพบได้ในการปลูกจำ ปี ได้แก่
          5.1 กิ่งและต้นแตก เมื่อต้นจำ ปีมีอายุมากเปลือกนอกของกิ่งและลำ ต้นจะมีรอยแตกทั่วไป เป็น
อาการที่ไม่ทราบสาเหตุแต่แก้ไขโดยการถากเปลือกลำ ต้นออกให้ถึงเนื้อไม้ แล้วทายากันราตรงรอยถากส่วนเปลือกที่ลอกออก ควรนำ ไปเผาทำ ลายนอกแปลง
          5.2 หนอน ในบางพื้นที่จะพบการระบาดของหนอนเจาะลำ ต้นและทำ ลายดอก ส่วนมากจะ
ระบาดในช่วงฤดูแล้ง ควรฉีดสารป้องกันกำ จัดเมื่อสังเกตเห็นว่าเริ่มมีหนอน อย่าปล่อยให้ระบาดมาก
จะทำ ให้กำ จัดยากนอกจากนี้จำ ปีมีจุดอ่อนที่ระบบราก ถ้าพื้นที่ปลูกมีศัตรูพืชที่อาศัยในดิน เช่น มด ปลวก หรือไส้เดือนฝอยระบบรากอาจถูกทำ ลายให้ต้นถึงตายได้โดยเฉพาะช่วงที่ต้นยังเล็ก ดังนั้นในพื้นที่ที่มีปัญหานี้ อาจต้องใช้ฟูราดานรองก้นหลุมปลูกหรือหยอดลงดินเป็นครั้งคราว โดยเฉพาะขณะต้นยังเล็กอยู่การถางหญ้าหรือพรวนดินในแปลงปลูกถ้าทำ ไม่ถูกวิธีจะทำ ลายระบบราก ทำ ให้ต้นตายได้ เกษตรกรในบางพื้นที่จึงนิยมปล่อยให้หญ้ารก หรือปลูกจำ ปีร่วมกับพืชล้มลุกอื่นๆการเก็บดอกจำ ปีเริ่มเก็บดอกได้หลังจากปลูกประมาณ 1 ปีครึ่ง และจะให้ผลผลิตเต็มที่เมื่ออายุประมาณ3 ปี ดอกจำ ปีจะเริ่มทยอยบานเวลาประมาณ 20.00 – 21.00 น. (หรือ 2-3 ทุ่ม) เกษตรกรที่เก็บดอกส่งขายตลาดปากคลองตลาดจะเก็บดอกเป็นดอกเริ่มบาน คือประมาณ 20.00 น. (หรือ 2 ทุ่ม) ถ้าดอกอยู่สูงจะใช้ไม้สอยซึ่งปลายเป็นง่ามสามารถบิดดอกตรงขั้วให้หลุดออกมาได้ หลังจากเก็บดอกมาแล้วจะจัดเรียงดอกใส่ถุงๆละ 100-200 ดอก แล้วจัดเรียงถุงลงกล่องนํ้าแข็ง โดยจัดเรียงถุงเป็นชั้นๆสลับกับชั้นนํ้าแข็ง ถ้าเก็บดอกขายแหล่งร้อยพวงมาลัยในท้องถิ่นเกษตรกรจะเก็บในตอนใกล้สว่างคือประมาณ 3 นาฬิกา หรือตี 3 แล้วใส่ถุงๆ ละ 100-200 ดอก ใส่กล่องมีฝาปิดส่งขายโดยไม่ต้องโรยนํ้าแข็ง เพราะดอกจำ ปีจะถึงมือผู้ร้อยมาลัยก่อน 09.00 น. (หรือ 9 โมงเช้า) ถ้าเป็นช่วงฤดูฝนซึ่งผลผลิตมาก จะต้องเก็บ 2 รอบคือ ตอนหัวคํ่าและตอนเช้ามืด การเก็บในเวลาที่มีแสงสว่างจะทำ ให้ดอกบานและเฉาเร็วเก็บไว้ได้ไม่นาน จึงไม่นิยมปฏิบัติกัน

การตลาด
     การขายดอกจำ ปี แบ่งเป็น 2 ลักษณะดังกล่าวแล้ว คือ ขายส่งตลาดกลาง เช่น ตลาดปากคลอง
ตลาดและขายให้แหล่งร้อยพวงมาลัยในท้องถิ่นโดยตรง ถ้าขายส่งตลาดกลางราคาจะขึ้นลงตามปริมาณ
ผลผลิต ในช่วงที่มีผลผลิตสูงสุดอยู่ระหว่าง เดือนกรกฎาคมถึงเดือนสิงหาคม ราคาจะตํ่า คือ ประมาณ
5-20 บาท/100 ดอก ในช่วงระหว่างเดือนธันวาคมถึงเดือนมกราคม ซึ่งเป็นช่วงที่มีผลผลิตตํ่า ราคา
อาจสูงถึง 50-70 บาท/100 ดอก ถ้าขายผลผลิตให้ ผู้ร้อยพวงมาลัยในท้องถิ่นราคาจะคงที่ตลอดปี
คือ 25 บาท/100 ดอก
   
     ก่อนตัดสินใจปลูกจำ ปีเป็นการค้าจะต้องแน่ใจว่ามีตลาดรองรับผลผลิต สามารถหาแรงงานใน
การเก็บดอกได้และนอกจากนี้แหล่งปลูกจะต้องไม่เป็นที่ลุ่ม มีนํ้าท่วมเป็นประจำ

เอกสารอ้างอิง
     กองส่งเสริมพืชสวน กรมส่งเสริมการเกษตร 2537. จำ ปี. ในคู่มือการปลูกไม้ตัดดอก, หน้า
93-98
     อมรศรี ตุ้ยระพิงค์. 2541 สว่าง ทิกุลวงศ์ ปลูกจำ ปีเพิ่มรายได้ ยุคไอ เอ็ม เอฟ. เทคโนโลยี
ชาวบ้าน, 189 : 36-37

ที่มา : ฝ่ายเผยแพร่และประชาสัมพันธ์ ส่วนพัฒนาสถาบันฝึกอบรมและเผยแพร่
กลุ่มงานพัฒนาการผลิต ส่วนส่งเสริมและพัฒนาการผลิต สำนักงานส่งเสริมการเกษตรภาคตะวันตก อำเภอบ้านโป่ง จังหวัดราชบุรี กรมส่งเสริมการเกษตร